Ακρογωνιαίος λίθος στην αντιμετώπιση του διαβήτη είναι βέβαια η αυτοπαρακολούθηση των τιμών του σακχάρου. Οι συχνές μετρήσεις – τουλάχιστον 6 φορές την ημέρα – βελτιώνουν τη ρύθμιση, προλαμβάνουν τα υπογλυκαιμικά επεισόδια και τις υπεργλυκαιμικές εξάρσεις και βοηθούν στην ευελιξία της καθημερινής διαβίωσης, όταν χρησιμοποιούνται για την επιλογή των γευμάτων, των δόσεων ινσουλίνης και την τέλεση φυσικής δραστηριότητας με ασφάλεια. Σημαντική βοήθεια σε αυτό, προσφέρουν οι νεότεροι μετρητές σακχάρου, με το πολύ μικρότερο και ελκυστικότερο μέγεθος, την ελάχιστη ποσότητα αίματος που απαιτούν (μόλις 2 μL), την ταχύτητα απόδοσης αποτελέσματος (μόλις 5΄΄), τα βελτιωμένα σχεδόν ανώδυνα συστήματα σκαριφισμού αλλά και τις εναλλακτικές περιοχές σκαριφισμού εκτός των δακτύλων. Παρά το γεγονός ότι οι περισσότεροι μετρητές είναι εφοδιασμένοι με συστήματα διαχείρισης δεδομένων, ακόμη και μετά από σύνδεση με Η/Υ, η τήρηση του προσωπικού ημερολογίου τιμών επιτρέπει τη γρήγορη αναγνώριση της ανάγκης προσαρμογής των δόσεων ινσουλίνης, πρακτική συχνά αναγκαία στον αναπτυσσόμενο και διαρκώς μεταβαλλόμενο οργανισμό του παιδιού και του εφήβου.

   Η επανάσταση βέβαια στα συστήματα αυτοπαρακολούθησης ήρθε με την ολοένα και ευρύτερη χρήση των συστημάτων συνεχούς καταγραφής της γλυκόζης μέσω υποδόριων αισθητήρων (Continuous Glucose Monitoring Systems, CGMS). Αυτά μπορούν να χρησιμοποιηθούν είτε μόνα τους είτε σε συνδυασμό με τις νεότερες αντλίες ινσουλίνης, στην οθόνη των οποίων μεταδίδουν ασύρματα (τεχνολογία WiFi) και ανά 5 λεπτά την τιμή του σακχάρου. Αυτή αποτελεί το προϊόν εξομάλυνσης μέσω προηγμένου λογισμικού, της τιμής σακχάρου στο υποδόριο, μετά από επεξεργασία και σύγκριση με την τιμή του τριχοειδικού σακχάρου που δίνουν οι κλασσικοί μετρητές και την οποία ο χρήστης πρέπει να εισάγει στο CGMS τουλάχιστον δύο φορές την ημέρα. Η χρήση των συστημάτων αυτών, επιτρέπει αφενός μεν τη μεγιστοποίηση της ασφάλειας καθώς διαθέτουν ενσωματωμένο σύστημα ειδοποίησης τόσο για τα χαμηλά, όσο και για τα υψηλά επίπεδα σακχάρου, αλλά και τη βελτιστοποίηση της ρύθμισης του διαβήτη, καθώς στη νεότερη έκδοσή τους δεν περιορίζονται μόνο στην ένδειξη του τρέχοντος σακχάρου αλλά και του ρυθμού μεταβολής αυτού, είτε προς τα πάνω είτε προς τα κάτω. Έτσι, μετά από εξοικείωση, επιτρέπουν την αντίδραση του διαβητικού ασθενούς ή του γονιού του πριν ακόμη συμβεί η ανεπιθύμητη υπογλυκαιμία ή υπεργλυκαιμία, συμβάλλοντας έτσι στην διατήρηση των τιμών εντός του επιθυμητού εύρους, και μειώνοντας έτσι όχι μόνο την HBA1c, που εξακολουθεί να αποτελεί τον έλεγχο αναφοράς του τριμήνου, αλλά και του κινδύνου μεσοπρόθεσμων και μακροπρόθεσμων επιπλοκών, είτε των υπο- είτε των υπεργλυκαιμικών εξάρσεων. Στην επιτυχία του συστήματος αυτού συμβάλλει βέβαια και η ενσυνείδητη και μη, πολύ συχνή συμβουλή της τρέχουσας ένδειξης από το χρήστη, πρακτική που οδηγεί αναμφίβολα στην άριστη κατανόηση των μεταβολών του σακχάρου στον κάθε οργανισμό, σε συνάρτηση με το προσωπικό πρόγραμμα διατροφής και διαβίωσης. Δυστυχώς, αντίθετα με τις αντλίες ινσουλίνης, η τεχνολογία αυτή δεν καλύπτεται ακόμη από τα ασφαλιστικά ταμεία, περιορίζοντας έτσι σημαντικά την πρόσβαση στην μεγάλη πλειοψηφία των διαβητικών παιδιών.

   Η σύγχρονη χρήση των συστημάτων αυτών με τις αντλίες συνεχούς υποδόριας χορήγησης ινσουλίνης, βελτιστοποίησε στο έπακρο και τα οφέλη από τη χρήση των τελευταίων, κάνοντας ακόμη πιο ελκυστική και υποσχόμενη τη χρήση τους αντί των εντατικοποιημένων σχημάτων υποκατάστασης με τα νεότερα ανάλογα ινσουλίνης. Στα πλεονεκτήματά τους συγκαταλέγεται κυρίως η πρακτικά απεριόριστη δυνατότητα ρύθμισης του βασικού ρυθμού έγχυσης ινσουλίνης καθόλη τη διάρκεια του 24ώρου ακόμη και για πολύ μικρά χρονικά διαστήματα όπως της τάξης της μισής ώρας. Το αντίστοιχο στα εντατικοποιημένα σχήματα θα ήταν να μπορούσαμε να αλλάζουμε τα δραστικά επίπεδα του αναλόγου 24ωρης δράσης σε διάφορες ώρες της ημέρας και της νύχτας, ώστε να αντιμετωπίσουμε π.χ. το φαινόμενο της αυγής (περίοδος έντονης υπεργλυκαιμίας κατά τις πρώτες πρωινές ώρες, οφειλόμενη κατά κύριο λόγο στο νυχθημερή ρυθμό έκκρισης της κορτιζόλης) ή μία προγραμματισμένη ή μη περίοδος έντονης σωματικής άσκησης. Αλλά και η χορήγηση της προγευματικής ποσότητας ινσουλίνης μπορεί να προσομοιάσει κατά το δυνατόν τη φυσιολογική λειτουργία του παγκρέατος, αφού η αντλία έχει τη δυνατότητα να χορηγήσει την απαραίτητη δόση για το συγκεκριμένο γεύμα, είτε εφάπαξ, όπως συμβαίνει και με τα pens, είτε σε μία γρήγορη πρώτη φάση και μία παρατεταμένη δεύτερη (όπως θα έκανε το πάγκρεας εν προκειμένω), είτε σε μία ομοιόμορφα παρατεταμένη φάση (για να καλύψει π.χ. ένα μακρύ και αργό σε εξέλιξη γεύμα, πράγμα όχι σπάνιο στις μικρές ηλικίες). Το εξελιγμένο λογισμικό τους επιτρέπει τον υπολογισμό της βιοδιαθέσιμης ινσουλίνης στον οργανισμό ανά πάσα στιγμή, βοηθώντας έτσι στη σωστή επιλογή μιας διορθωτικής ή και προγευματικής εφάπαξ δόσης. Όσον αφορά στην πρακτική χρήσης τους, πρέπει να σημειωθεί ότι είναι απαραίτητη η αλλαγή του υποδόριου καθετήρα χορήγησης ινσουλίνης το αργότερο κάθε 5 ημέρες, αν και αυτό γίνεται με σύστημα αυτοματοποιημένης σχεδόν ανώδυνης υποδόριας ένεσης. Η αποσύνδεση από την αντλία για διάστημα έως και μιας ώρας είναι δυνατή χωρίς την αφαίρεση του υποδόριου καθετήρα, ο οποίος είναι αδιάβροχος επιτρέποντας την επαφή ή και τη βύθιση στο νερό. Η εντολή για εφάπαξ διορθωτική δόση μπορεί να δοθεί και με ειδικό τηλεχειριστήριο, χωρίς χειρισμούς στην ίδια την αντλία, ενώ όλες οι λειτουργίες του συστήματος 24ωρης υποδόριας καταγραφής του σακχάρου είναι πια ενσωματωμένες στις νεότερες αντλίες, και έτσι στην περίπτωση που κάποιος χρησιμοποιεί το ολοκληρωμένο σύστημα, απαιτείται η χρήση απλώς 2 διαφορετικών υποδόριων καθετήρων (σε διαφορετικά σημεία) αντί δύο καθετήρων και δύο συσκευών. Η ύπαρξη πληθώρας φιλικών προς το παιδί αξεσουάρ χρήσης, μοντέρνων χρωμάτων κλπ, προσδίδει ελκυστικότητα στην τεχνολογία αυτή που εξελίσσεται συνεχώς και υπόσχεται ίσως και πριν το πέρας της επόμενης πενταετίας να αποτελέσει την πρώτη πλήρως αυτοματοποιημένη τεχνολογική λύση στο ΣΔ κλείνοντας την «αγκύλη»: η συνεχής καταγραφή του σακχάρου και η συνεχής χορήγηση ινσουλίνης, που σήμερα ενσωματώνονται μεν στην ίδια συσκευή, αλλά ως δύο ξεχωριστά συστήματα, θα συνδεθούν ώστε η αντλία να αποφασίζει πλέον για τη βέλτιστη χορήγηση ινσουλίνης κάθε χρονική στιγμή, ενδεχομένως ακόμη και για την απαραίτητη ινσουλίνη κατά τη διάρκεια των γευμάτων.

   Και όταν όμως φτάσουμε σε αυτή την πολύ ελπιδοφόρο εξέλιξη, τότε όπως και σήμερα, θα παραμένει εξίσου σημαντική η ανάγκη για έναν σωστό σχεδιασμό της διατροφής του διαβητικού παιδιού. Αυτή σε γενικές γραμμές δε διαφέρει από την υγιεινή διατροφή που πρέπει να ακολουθούν όλα τα υγιή παιδιά ανάλογα βέβαια με την ηλικία, τη σωματοδομή, το φύλο, τις δραστηριότητες και τις ιδιαιτερότητές τους. Στόχος είναι η διατήρηση ενός φυσιολογικού βάρους για το ύψος. Συστήνεται περιορισμός της πρόσληψης λίπους σε ποσοστό < 30% των συνολικών θερμίδων και η απαραίτητη ποικιλία ώστε να εξασφαλισθεί η πρόσληψη όλων των απαραίτητων θρεπτικών συστατικών, με προτίμηση όμως στις τροφές χαμηλού γλυκαιμικού δείκτη, δηλαδή αυτές που αν και περιέχουν την ίδια ποσότητα θερμίδων (όπως προϊόντα ολικής αλέσεως, φρούτα και λαχανικά), συμβάλλουν στη βραδύτερη απορρόφηση των υδατανθράκων με καλύτερο αποτέλεσμα στην μεταγευματική γλυκαιμία.

   Στα εντατικοποιημένα σχήματα, έχει ιδιαίτερη σημασία τόσο η σχετική σταθερότητα σε θερμιδική αξία και γλυκαιμικό δείκτη των εκάστοτε γευμάτων, όσο και η προσαρμογή της δόσης ινσουλίνης πριν από κάθε γεύμα στο τρέχον σάκχαρο του παιδιού. Η προσαρμογή αυτή γίνεται με βάση συγκεκριμένες οδηγίες, που σχεδιάζονται ανάλογα με την ευαισθησία του εν λόγω οργανισμού στην ινσουλίνη, δηλαδή πόσα mg/dl πέφτει το σάκχαρο μετά από χορήγηση 1 μονάδας ινσουλίνης. Όπως είναι φυσικό, η ευαισθησία αυτή μεταβάλλεται διαρκώς στον αναπτυσσόμενο οργανισμό, ανάλογα και με το σωματότυπο, το βάρος, την ύπαρξη ή όχι παχυσαρκίας, και το στάδιο ήβης. Για το λόγο αυτό η εφαρμογή του συστήματος μέτρησης υδατανθράκων (carbohydrate counting) στη παιδική και εφηβική ηλικία έχει πιο δύσκολη εφαρμογή από ότι στους ενηλίκους. Από την άλλη μεριά πρέπει να εφαρμόζεται με μέτρο και προσοχή ώστε να προσδώσει μεν έναν επιπλέον βαθμό ελευθερίας στο παιδί και τους γονείς του, χωρίς να αποτελέσει όμως το έναυσμα για «παρασπονδίες» στη διατροφή.

   Η ινσουλίνη είναι βέβαια ένας ισχυρός αναβολικός παράγοντας και για το λόγο αυτό το διαβητικό παιδί μπορεί εύκολα να οδηγηθεί σε υπερβάλλον βάρος και παχυσαρκία, ιδίως αν δεν υπάρχει σωστός σχεδιασμός των γευμάτων οπότε η μεγάλη πρόσληψη τροφής οδηγεί σε παράλληλη αύξηση των δόσεων ινσουλίνης. Στο σημείο αυτό φαίνεται να υπερέχει σημαντικά το νεότερο ανάλογο 24ωρης διάρκειας detemir (Levemir®) καθώς περνάει τον αιματοεγκεφαλικό φραγμό, συμβάλλοντας έτσι σε καλύτερο έλεγχο του κορεσμού στα αντίστοιχα κέντρα του εγκεφάλου, τα οποία – σε αντίθεση με τον υπόλοιπο εγκέφαλο – χρειάζονται ινσουλίνη για να λειτουργήσουν σωστά. Έτσι επιτυγχάνεται μια πιο ομαλή πρόσληψη βάρους αφού έχουμε καλύτερη λειτουργία των κέντρων της πείνας και του κορεσμού.

  Η αγαστή και στενή συνεργασία μιας ομάδας ειδικών που περιλαμβάνει παιδοενδοκρινολόγο, ειδικό διαιτολόγο και παιδοψυχολόγο με την οικογένεια και το διαβητικό παιδί μπορεί να οδηγήσει σε πολύ καλά αποτελέσματα όσον αφορά στη ρύθμιση του ΣΔ, χωρίς να θυσιαστεί καθόλου το επίπεδο της ποιότητας ζωής. Από τη μία η συστηματική εκπαίδευση του παιδιού και της οικογένειας προσφέρει το αίσθημα της ανεξαρτησίας και της επάρκειας, εντελώς απαραίτητο για την ψυχολογική ισορροπία της οικογένειας. Από την άλλη η σύγχρονη τεχνολογία προσφέρει – ακόμη και στη χώρα μας – μεγάλες δυνατότητες, ώστε η επικοινωνία με το γιατρό και οι διορθωτικές κινήσεις να μην γίνονται μόνο κατά τις προγραμματισμένες επισκέψεις του τριμήνου αλλά ούτε και άναρχα και αποσπασματικά από το τηλέφωνο. Οι σύγχρονοι μετρητές σακχάρου μπορούν να συνδεθούν ανά πάσα στιγμή με ειδική μικρή συσκευή μέσω κινητής τηλεφωνίας με ειδικό κέντρο τηλε-ιατρικής, που μεταβιβάζει ανά πάσα στιγμή τα δεδομένα από το μετρητή στο e-mail, fax ή και κινητό τηλέφωνο του ιατρού, επιτρέποντας μια εμπεριστατωμένη διορθωτική παρέμβαση αν και όσο συχνά αυτή είναι απαραίτητη. Η τεχνολογία αυτή έχει σχεδιαστεί ώστε να είναι απλή στη χρήση χωρίς να απαιτούνται γνώσεις και δεξιότητες ηλεκτρονικής ή πληροφορικής, να έχει προσβασιμότητα αντίστοιχη με των δικτύων κινητής τηλεφωνίας ενώ και το κόστος της βαίνει μειούμενο και είναι αρκετά προσιτό για το επίπεδο ασφάλειας και επικοινωνίας που παρέχει.

   Αναλύσαμε παραπάνω τις βασικότερες παραμέτρους μιας σύγχρονης διαγνωστικής προσέγγισης και θεραπευτικής αντιμετώπισης του ΣΔ 1. Ας δούμε τώρα μερικές από τις σημαντικές νέες προκλήσεις που εγείρονται από τη σύγχρονη επιστημονική έρευνα.